اخبار جعلی در این سال‌ها به یک «بحران جهانی» تبدیل شده و همه‌ی جوامع را به شکل گسترده درگیر کرده‌است. پژوهشگران و مؤسسات علمی دنیا به‌طور مستمر برای شناخت این پدیده و ابعاد آن تلاش کرده‌اند تا بتوانند راهی منطقی برای مقابله با غرق‌شدن مردم در انبوه اخبار دروغ پیدا کنند.

یکی از پژوهش‌های مشهور در دانشگاه ام‌آی‌تی انجام شده که نتایج آن در سال ۲۰۱۸ در نشریه‌ی ساینس منتشر شده است. در این پژوهش، نحوه‌ی انتشار و پخش شدن اخبار راست و دروغ در شبکه‌های اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته و نتایج حاصل از آن در قالب گراف، به تصویر کشیده شده است.

نویسندگان این مقاله نشان داده‌اند که اخبار دروغین با «شدت و قدرت بیشتری» نسبت به اخبار صحیح و واقعی در شبکه‌های مختلف اجتماعی منتشر می‌شوند و اصولاً میزان دربرگیری و انتشار صحیح در مقایسه با اخبار دروغین بسیار محدود است.

در تصویر روی جلد نشریه ساینس که به این موضوع اختصاص دارد، یک گوی بزرگ نارنجی درخشان به نشانه‌ی شدت و میزان گسترش اخبار دروغین و یک گوی کوچک سبز رنگ به نشانه‌ی میزان گسترش اخبار صحیح نمایش داده شده است. این تصویرسازی میزان تفاوت تأثیرگذاری و توجه کاربران شبکه‌های اجتماعی به اخبار صحیح و غیرصحیح را نشان می‌دهد.

سایر نتایج این پژوهش نیز بسیار جالب توجه است. نتایج حاکی از آن است که میزان نشر و سرعت و عمق نفوذ اخبار دروغ «سیاسی» بیشتر از اخبار دروغین در مورد تروریسم، بلایای طبیعی، علوم، رویدادهای شهری و امور مالی است. معمولاً «میزان تازگی» اخبار دروغین بیش از اخبار واقعی است و همین حس تازگی که چنین اخباری در مخاطب ایجاد می‌کند باعث می‌شود آنها تمایل بیشتری به بازتوییت اخبار مذکور داشته باشند و همین مسأله موجب افزایش سرعت روند تکثیر و نشر خبرهای دروغین می‌شود.

از سوی دیگر اخبار دروغین موجب ایجاد ترس، انزجار و تعجب و شگفتی شده و این احساسات در واکنش‌های کاربران توییتر نیز منعکس شده است؛ احساسات یادشده به گونه‌ای است که کاربران با هدف غلبه بر آنها و جلب همدلی و همدردی تلاش می‌کنند بیشتر در مورد رویدادهای مرتبط با آنها اظهارنظر کنند. همین امر روند و سرعت تکثیر اخبار دروغین را نیز بیشتر می‌کند. در مقابل، اخبار صحیح و واقعی موجب ایجاد حس انتظار، شادی، غم و اعتماد می‌شوند و اغلب این احساسات، شرایط پایداری را در افراد ایجاد می‌کنند که تمایل به بازتوییت پست‌های حاوی آنها را کاهش می‌دهد.

نتیجه‌ی جالب دیگر مربوط به زمانی بود که محققان از ربات‌ها به جای انسان‌ها برای بازتوییت اخبار دروغ و صحیح استفاده کردند و مشاهده کردند این روند در مورد هر دو نوع اخبار یکسان است. اما وقتی انسان‌های واقعی جایگزین شدند روند بازتوییت اخبار دروغین سرعت بیشتری یافت. این امر نشان می‌دهد انسان‌ها بر خلاف ربات‌ها به دلایلی که ذکر شد به نشر و توزیع اخبار دروغین علاقه‌ی بیشتری دارند.

اخیرا اما تحقیق مهم دیگری انجام شده که یکی از اصلی‌ترین عوامل مؤثر در انتشار سریع و گسترده اخبار جعلی را نشان می‌دهد؛ این تحقیق که ژانویه‌ی امسال توسط پژوهشگران دانشگاه کارولینای جنوبی انجام شده، نشان می‌دهد ساختار شبکه‌های اجتماعی احتمالا بزرگترین عامل انتشار اخبار جعلی هستند. این شبکه‌ها طوری طراحی شده‌اند که به کاربران برای به اشتراک گذاشتنِ اطلاعات، پاداش می‌دهند و همین باعث شده این فرایند به یک عادت برای کاربران تبدیل شده و باعث می‌شود آن‌ها به صحت‌سنجی خبر قبل از انتشار توجهی نکنند.

سیده راضیه حسینی