وقت بی‌حوصلگی در کودکی‌ام، پدرم با لبخند ‌می‌گفت: «زیرش رو کم کن تا حوصله‌ت سر نره!» با شنیدن این جمله می‌دانستم منظور پدر این است که «این مشکل توست و خودت باید راهی برای سرگرمی خودت پیدا کنی». البته آن‌روزها این پاسخ باب میلم نبود. مثل هر کودک دیگری دوست داشتم اطرافیانم بازی یا فعالیت خاصی را پیشنهاد بدهند تا از میان آنها یکی را انتخاب کنم. اما حالا که مادر شده‌ام در جواب بی‌حوصلگی‌های پسر ۵ ساله‌‌ام، پاسخی بهتر از پاسخ پدرم پیدا نمی‌کنم!

داشتن «تفکر خلاق» یکی از ده مهارتی است که سازمان بهداشت جهانی جزو مهارت‌های مورد نیاز زندگی قرار داده است. افراد خلاق با توجه و تمرکز همه‌‌جانبه بر موضوع می‌توانند راه‌حل‌های جدید خلق‌ کنند و با چالش‌های پیشِ‌رو در زندگی، مقابله‌ی درستی داشته باشند. احساس خودباوری، اعتماد‌به‌نفس، خوشبختی و بالندگی از نتایج برخورداری از تفکر خلاق است. طبق تحقیقات علمی خلاقیت یک ویژگی اکتسابی است و سنگ‌بنای آن در کودکی نهاده می‌شود. اما چطور به‌عنوان یک والد می‌توانیم خلاقیت را در کودکان بپرورانیم؟

لازمه‌ی بروز خلاقیت برخورداری از قدرت تفکر عمیق است. تفکر عمیق به ما قدرت تحلیل شرایط فعلی را می‌دهد. همچنین با تمرکز بر تجارب به‌دست‌آمده نقشه‌ی راهی برای فردای انسان ترسیم می‌کند. با مجهز شدن به تفکر عمیق امکان واکاوی مسائل و چالش‌ها بدون دخالت احساسات و هیجانات به وجود می‌آید. روانشناسان معتقدند افراد و به ویژه کودکان برای دست‌یافتن به تفکر عمیق، نیاز به فرصتی برای تحقق درون‌گرایی و درون‌نگری در وجود خود دارند.

خانم گلوریا دی‌گاتانو نویسنده‌ی کتاب «فرزند‌پروری در عصر رسانه» معتقد است در حقیقت، کودکان با درون‌گرایی و صرف زمان برای فکر کردن و وارسی‌ کردن احساسات و ایده‌ها، به شناخت بهتری از خود دست می‌یابند. همچنین برای خلاقیت خود ارزش قائل می‌شوند و با خودانگاره‌ی مثبتی از خود رشد می‌کنند. این کودکان به هنگام بروز مشکل، به‌جای آشفتگی به دنبال یافتن یک راه‌حل ذهنی می‌روند. از این‌رو توانایی‌های ذهنی خود را به کار می‌اندازند و احساس موفقیت حاصل از راه‌حل‌های خود را تجربه خواهند کرد.

اما در عصر تکنولوژی و رسانه، کودکان به خاطر استفاده‌ی زیاد از تلویزیون و بازی‌های رایانه‌ای مطالعه‌ی دقیقی از محیط پیرامون خود ندارند. آنها زمان زیادی را تلف می‌کنند. در نتیجه فرصت تخیل و ایجاد فضای پویا در ذهن خود را نخواهد داشت. کودکان با ساعت‌ها چشم‌ دوختن به رسانه، تبدیل به افراد منفعلی خواهند شد. هرچه کودکان وقت بیشتری با رسانه صرف کنند از ظرفیت درون‌گرایی‌شان کاسته می‌شود. نهایتا به میزان بیشتری برای یک‌جا نشستن و سِیر کردن در افکار خود به مشکل بر می‌خوردند. به همین خاطر ممکن است با مرگ خلاقیت در کودکان مواجه بشویم.

چند راهکار برای ایجاد فرصت درونگرایی در کودکان:

۱. یک مکان ویژه برای «تفکر آرام» در خانه فراهم کنیم. به عنوان یک والد حتی با استفاده از چند بالش می‌توان گوشه‌ای دنج برای «دستیابی به درون» در خانه به وجود بیاوریم.

۲. کودکان را در هنگام رویارویی با چالش، دعوت به تفکر کنیم. به کودک قوت قلب بدهیم که برای رویارویی درست با چالش‌های پیش‌رو فقط یک‌مقدار زمان لازم دارد تا خود‌به‌خود به ایده‌های جدید دست پیدا کند.

۳. در پیدا کردن تفریحاتی مثل کتاب‌خواندن، طبیعت‌گردی، ورزش‌کردن، بازی‌ و ساخت کاردستی‌های خلاقانه به کودکان کمک کنیم.

۴. زمان استفاده از تلویزیون و رسانه‌های اجتماعی را محدود کنیم.

۵. وقتی کسی تلویزیون نمی‌بیند، آن را خاموش کنیم.

۶. در خانه چالش ایجاد کنید و از کودک در حل چالش‌ها کمک بگیرید. مثلا از کودک بپرسید: «به نظرت برای پختن یک کیک خوشمزه چه‌کار باید کرد؟»

۷. کودک را در کلاس‌های آموزشی غرق نکنید.

۸. تلاش‌های کودکتان را ستایش کنید. به او بفهمانید تلاش‌هایش بیشتر از نتیجه‌ی کار اهمیت دارد.

۹. در مواقع شکست، به کودک اجازه بدهید خلاقانه درباره‌ی تجربه‌اش فکر کند. از او بپرسید: «چه راهکاری برای بهتر شدن کارش وجود دارد؟»

۱۰. از زبان تمثیل، قصه و داستان غافل نشوید. در قالب قصه می‌توان الگوی اهمیت تفکر خلاقانه و اتکا به نفس را به کودک آموخت.

۱۱. در خرید نوع اسباب‌بازی دقت کنید. به جای اسباب بازی‌های با فرم تکراری، سعی کنید اسباب‌‌بازی‌هایی که وسایل اولیه‌ی ساخت‌و‌ساز هستند را در اختیار کودک بگذارید. مثل لگو.

✍️ زهرا مالمیر