بچه که بودم، قصۀ محبوبم، قصۀ «ملکۀ برفی» شاگا هیراتا بود. قصه این‌طور شروع می‌شد: «روزی روزگاری شیطان آینه‌ای عجیب ساخت. همه‌چیز در این آینه بد و زشت دیده می‌شد. گل‌های زیبا در آن پژمرده و دختران زیبا، زشت به نظر می‌آمدند. شیطان همه‌چیز را در آینه تماشا می‌کرد. وقتی آن را سمت خدا گرفت، ناگهان آینه با صدای مهیبی شکست و هزار تکه شد. تکه‌های آینه از آسمان روی آدم‌ها بارید. بعضی از تکه‌ها در قلب آدم‌ها فرو رفتند. آن آدم‌ها دیگر نمی‌توانستند چیزهای زیبا را ببینند. قلبشان توانایی فهمیدن زیبایی‌ها را از دست ‌داد.»
***
دهه‌هاست که سینما، داعیۀ آینگی جامعه را دارد. سینماگران هر کدام، آینه‌ای سمت آدم‌ها و زندگی‌شان یا سمت خودشان و رؤیاهایشان می‌گیرند. بعضی‌شان صادقانه، تصویر آینه را بازتاب می‌دهند، بعضی‌ها هم افکار خودشان را به اسم روایت آینه، به خورد بقیه می‌دهند. بعضی‌ها خوب بلدند آینه را کجا بکارند که تصویری جهان‌شمول‌ و واقعی از مردمشان نشان دهند، برای بعضی‌ها هم مردم فقط همان چهارنفر حوالی خودشان‌اند!

سعید روستایی با دو فیلم قبلی‌اش، «ابدو‌یک‌روز» و «متری شش‌ونیم»، آینه‌اش را به کوچه‌پس‌کوچه‌های پایین شهر برده بود. آدم‌های دست‌‌تنگ زیر پونز نقشه، خوب و بد، درهم، در این آینه دیده می‌شدند. «سمیه»ی ابدویک‌روز، خواهری بود که جور دردهای خانواده را می‌کشید، اما پی ترمیم و اصلاح بود. امید داشت و به‌خاطر امید که در قامت برادری کوچک رخ نشان می‌داد، به خانه متصل مانده بود و می‌جنگید و تلاش می‌کرد و مهر می‌ورزید. «صمد» متری شش‌ونیم، پلیس جسوری بود که گاهی حریف جاه‌طلبی‌اش نمی‌شد و قیم‌مآبانه با بقیه طرف می‌شد، اما پاک‌دست و وظیفه‌شناس بود. صمد علی‌رغم مشکلات مالی و خانوادگی، رشوۀ سنگین «ناصر خاکباز»، قاچاقچی میلیارد مواد مخدر، را نپذیرفت. معتاد خرده‌پایی را دستگیر کرد و خانواده‌اش را تحت فشار گذاشت تا جاسازشان را پیدا کند، اما حواسش پیش درس و مشق فرزندان خانواده هم بود.

«برادران لیلا» اما در چرک و کثافت دست‌وپا می‌زنند. با ذره‌بین باید پی اندک‌لکۀ سفیدی در سیاهۀ اعمالشان بگردی که آن هم یافت می‌نشود مگر به‌ندرت! مادر خانواده، پسر اولش را پیش از ازدواج، با رابطۀ نامشروع، باردار شده. پسر بزرگ خانواده با پنجاه‌سال سن، از یخچال خانۀ پدر ناخن‌خشکش، سوسیس و تخم مرغ می‌دزدد، درحالی‌که برای بچه‌هایش بسته‌بسته خوراکی می‌خرد. کارگردان برای این‌که بگوید خسّت پدر، فرزندان را به تباهی می‌کشاند، حیثیت پدر پنجاه‌سالۀ یک خانواده را به لجن می‌کشد؛ پدری که با صدوپنجاه کیلو وزن، در آرزوی نشستن و لمباندن است و با دهان باز دختران بالاشهر را دید می‌زند.

برادر دیگر، جاعل و کلاه‌بردار است. درد زیستن در جنوب شهر را کشیده، اما درد مردم جنوب شهر را ندارد که هیچ، اتفاقاً سر همان‌ها کلاه می‌گذارد و کمترین عذاب وجدانی هم ندارد. آن یکی که ورزشکار و قوی‌ست، آویزان خانواده است و عقل توی سرش نیست. تنها آدم حسابی داستان، «علیرضا»ست که نماد خردورزی‌ست، اما آن‌قدر رفتارها و جملات اصلاح‌طلب‌پسند در شخصیتش چپانده‌اند که شعار و ادا از همۀ جیب‌هایش بیرون می‌ریزد.

نفر بعد، لیلاست. لیلا مثل سمیه، قرار بوده قهرمان اثر باشد. اوست که همواره حقیقت را می‌داند، اما سکوت می‌کند تا همه بدبخت شوند! اوج عمل قهرمانانه‌اش هم این است که سیلی محکمی به صورت پدر پیر و مریض‌احوالش می‌کوبد و به مادرش می‌گوید: «مامان! چرا تو و بابا نمی‌میرید؟!»

پدر بد است، منفور است، نادان است، جنسیت‌زده و مشنگ، سیاه محض است. هیچ وقت خوب نبوده. پیر خرفتی است که خلق شده تا بار طعنه‌های سیاسی کارگردان را تحمل کند. آن‌قدر لجن‌مال تصویر می‌شود که وقتی سیلی می‌خورد، دل مخاطب خنک شود! کارگردان برای این‌که پدر را به چهارمیخ اتهام بکشد، ابایی از این ندارد که او را وادارد در سینک ظرف‌شویی، ادرار کند یا سر چاه توالت، زورزدنش را به مخاطب نشان دهد، مثلاً که اثرش نمادین شود!

سعید روستایی به روایت‌های پیشین خودش هم پشت پا زده، حتی به قیمت ضعف‌های متعدد پیرنگ فیلم‌نامه، حتی به قیمت دروغ‌های غیرقابل‌باور زیر پرچم واقع‌گرایی! او سیلی‌اش را نه به صورت پدر، که به صورت مردم مستضعف جامعه کوبیده؛ آن هم کادوپیچ! با نمایش دردهای اقتصاد بیمار ایران که مخاطب گمان کند کسی پیدا شده درد او را فریاد بزند که کاش می‌زد، اما دریغ! روستایی عده‌ای از مردم را به اسم این‌که «این‌ها حقیقت کف جامعه است»، به حضیض ابتذال کشانده و از آن‌ها جماعتی ساخته که فقط با مرگشان می‌توان امید تولدی نو داشت. بعد، آن‌ها را به‌عنوان نمایندۀ مردم کشورش سر دست گرفته و در جشنواره‌های خارجی چرخانده تا با بی‌آبروکردنشان، جایزه درو کند.

پرستو علی‌عسگرنجاد